Vụ án Tể tướng Lê Ngân

Thời Vua Lê Thái Tông (1434 – 1442), sau khi quan Tể tướng, Đại Tư đồ Lê Sát bị bãi chức và giết vào cuối tháng 7 năm 1437, chức Tể tướng được nhà vua giao cho quan đại thần Lê Ngân.

Trước đó 3 năm, năm 1434, Lê Ngân được phong làm Tư khấu Đô Tông quản hành quân ở Bắc Đạo, cùng với Đại Tư đồ Lê Sát nắm quyền Phụ chính. Sau khi lên làm Tể tướng thay Lê Sát, Lê Ngân được vua Lê Thái Tông Phong làm Nhập nội Đại Đô đốc, Phiêu kỵ Thượng tướng quân; lại được đặc biệt tiến làm Khai phủ Nghi tam ty, Thượng trụ quốc, Thượng sứ.

Vua Lê Thái Tông lại có bài chế văn nói về Lê Ngân như sau:
”Trẫm nghĩ: quyền giữ việc quân là quyền lớn của nước; trách nhiệm của tướng phủ phải nhờ vào người có thể tin cậy ở lúc bấy giờ. Phải được người, mới xứng chức.
Xét như Lê Ngân đây: là khí thiêng của sông núi; có tài lớn triều đình. Lúc trời đất mù mịt đã xuất hiện thánh nhân; lúc giáo mác nhiễu nhương mà biết lo trước cho thiên hạ. Đối với thù nước, chẳng đội trời chung; thấy dân đắm đuối, xem hơn thân mình. Gan trung dạ nghĩa. Mài chẳng mòn mà bôi cũng chẳng nhơ. Đánh Đông, dẹp Tây, đánh là thắng mà công thành là hạ. Giữa một tiết trong lúc nguy, yên; từng nếm đủ mùi gian khổ. Khi bị vây ở Ai Lao thì đùi vế khinh thường giáo mác; khi hết lương ở Linh Sơn như cây tùng dạn với tuyết sương. Rồi thì quét sạch đàn ong ở Bồ Lạp, Khả Lưu; sau lại phá tan lũ kiến ở Nghệ An, Thuận Hoá. Nơi chiến tranh ở phía Tây Việt, mấy chục năm cây cỏ biết tên, công khôi phục Đông Đô, muôn thuở sử xanh chẳng nát. Giúp nên nghiệp lớn ngày nay, là nhờ công lao đặc biệt. Qua những ngày tham dự việc nước làm khuôn mẫu cho trăm quan. Lại thăng lên coi giữ việc quân, bọn gian phi phải khiếp. Sửa sang trong nước, chính sự được hoà; đánh dẹp ngoài biên, man di đều phục (…)
Than ôi! Cho ngôi cao, cho lộc trọng, trẫm đã uỷ quyền cho ngươi quyền làm tướng văn tướng võ trong ngoài. Trên vì vua, dưới vì dân, ngươi phải cáng đáng trách nhiệm yên nguy của xã tắc.”

Người được vua Lê Thái Tông ca ngợi và tin tưởng giao trọng trách như vậy, nhưng có ngờ đâu, chỉ ba tháng sau (tháng 12 năm 1437), Đại Đô đốc Lê Ngân, người lên cầm quyền thay Tể Tướng Lê Sát cũng bị giết, gia tài bị tịch thu, gia đình bị sung công. Huệ phi Nhật Lệ, con gái Lê Ngân và là vợ của vua Lê Thái Tông, bị giáng xuống làm Tu dung.

Tại sao sự việc lại diễn ra một cách nhanh chóng và trái ngược như vậy? “Vụ án Tể tướng Lê Ngân” thực chất như thế nào?

Lê Ngân người xã Đàm Di, thuộc Lam Sơn, Thanh Hoá. Ông cũng là một trong những người đầu tiên đến tụ nghĩa ở Lam Sơn, hăng hái sát cánh cùng với Lê Lợi, chuẩn bị cho cuộc chiến đấu một mất một còn, nhằm lật nhào ách đô hộ của quân Minh, giành lại độc lập và chủ quyền cho đất nước.

Dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi, Lê Ngân đã nhanh chóng bộc lộ và không ngừng nâng cao tài năng quân sự của mình. Ông dần dần trở thành một võ tướng cao cấp của nghĩa quân Lam Sơn, được nhiều chiến công xuất sắc trong những trận đánh lớn.

Trong trận Lạc Thuỷ diễn ra vào ngày 18 tháng 5 năm 1418, khi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn vừa mới bùng nổ được hơn bốn tháng và đang chiến đấu trong điều kiện hết sức khó khăn, với quân số áp đảo, quân Minh liên tiếp tổ chức hàng loạt những cuộc tấn công đàn áp khác nhau. Chỉ tính riêng từ ngày mồng 9 tháng 4 đến ngày 13 tháng 4 năm Mậu Tuất (tức là từ ngày 14 đến ngày 13 tháng 4 năm Mậu Tuất (tức là từ ngày 14 đến ngày 18 tháng 5 năm 1418), Lam Sơn đã phải chống trả quyết liệt với hai cuộc càn quét lớn.

Ngày 9 tháng 4 năm Mậu Tuất (14-5-1418), ngay sau khi khi Lê Lợi và nghĩa quân vừa trở về Lam Sơn thì đại quân của giặc kéo đến. Bởi tươngquan lực lượng quá chênh lệch, thành luỹ kiên cố cũng không còn, nghĩa quân Lam Sơn chỉ có thể tổ chức vài trận đánh cản rồi rút lui lên Lạc Thuỷ.

Ngày 13 tháng 4 năm Mậu Tuất (18-5-1418), tướng giặc là Mã Kỳ lại đem quân đánh gấp và Lạc Thuỷ. Nhưng nhờ dự đoán đúng diễn biến của tình hình, Lê Lợi liền lập tức cho quân mai phục sẵn ở một vị trí hiểm yếu, nằm trên con đường dẫn vào Lạc Thuỷ, quyết đánh một trận phủ đầu thật bất ngờ với quân Minh. Mã Kỳ không hề hay biết gì.

Lực lượng Lam Sơn trong trận mai phục này do các tướng Lê Ngân, Lê Thạch, Đinh Bồ và Nguyễn Lý chỉ huy. Do khéo tận dụng địa thế lại đánh mọt cách rất bất ngờ và hiểm hóc, ta đã “chém được vài ba ngàn tên, quân trang khí giới bắt được kể có đến hàng ngàn”. (Lam Sơn thực lục)

Trong trận đánh quan trọng này, tên tuổi của các tướng nói trên, đặc biệt là của Lê Ngân và Lê Thạch, trở nên nổi bật. Từ đây, Lê Ngân luôn được Lê Lợi và Bộ chỉ huy Lam Sơn tin cậy, giao phó những nhiệm vụ ngày càng lớn. Đáp lại, Lê Ngân cũng không ngừng cố gắng lập công, góp phần xứng đáng vào những thắng lợi chung của Lam Sơn.

Cuối năm 1424, Lam Sơn bất ngờ tấn công vào Nghệ An. Kế hoạch chiến lược do tướng quân Nguyễn Chích đề xướng đã nhanh chóng thu được những kết quả tốt đẹp. Lam Sơn chiếm được Trà Lân và khống chế đồng bằng Nghệ An. Quân Minh do Trần Trí và Phương Chính cầm đầu, dự tính đánh úp Trà Lân, quyết bóp nát lực lượng của Lam Sơn trong trận càn quét lớn này. Không may cho Trần Trí và Phương Chính, Bộ chỉ huy Lam Sơn đã nhanh chóng cho quân đến chiếm Khả Lưu là cửa ải quan trọng nằm trên đường tiến vào Trà Lân. Mưu toan lợi dụng sự bất ngờ của giặc không thể thực hiện được nữa. Trần Trí và Phương Chính cho quân đóng ở bãi Phá Lữ. Bốn ngày sau, quân Lam Sơn giả vờ rút khỏi Khả Lưu rồi vòng lại bố trí mai phục ở ngay khu đất hiểm này. Trần Trí và Phương Chính tưởng rằng Lam Sơn sợ mà rút, liền xua quân đuổi theo. Chẳng dè vừa tiến đến ải Khả Lưu, chúng bị phục binh của Lam Sơn từ ba phía đổ ra đánh. Giặc bị giết có đến hàng vạn tên.

Trong trận đánh này, Lê Ngân và Lê Sát là hai tướng tiên phong, được coi là những người lập công lớn nhất.

Sau trận này, Trần Trí và Phương Chính lại lui quân về bãi Phá Lữ, còn Lam Sơn thì tu bổ chiến luỹ để đóng lại ở Khả Lưu. Bấy giờ, vì thiếu luowng thực việc đóng lại ở Khả Lưu lâu dài là điều khó khăn, còn rút lui, bỏ đất hiểm ấy cho giặc cũng là điều không thể được. Theo ý kiến của tướng Nguyễn Vĩnh Lộc, Lam Sơn giả vờ đốt doanh trại ở Khả Lưu để rút lên miền thượng lưu, nhưng sau đó thì cho quân vòng lại để mai phục. Trần Trí và Phương Chính lại một lần nữa bị mắc mưu, bị dồn vào thế trận bày sẵn để rồi bị tiêu hao rất nặng nề. Tại đây, “Ta chém được nhiều không kể xiết. Chiến thuyền của chúng ngổn ngang, xác chết nghẽn cả nước, khí giới vất như núi, như gò. Trong trận này, ta bắt sống được tướng giặc là Chu Kiệt và giết được tưóng giặc là Hoàng Thành, bắt sống được hơn một vạn quân Minh” (Sách ”Lam Sơn thực lục”)

Trong 11 vị tướng Lam Sơn có công lớn trong trận mai phục này có Lê Ngân.

Sau khi đã giải phóng được toàn bộ khu vực đông bằng xứ Nghệ, Lê Lợi cho quân ráo riết vây hãm thành Nghệ An. Để đề phòng khả năng giặc có thể kết hợp đánh từ Bắc đánh vào, đánh từ Nam đánh ra, lại cũng để không ngừng mở rộng vùng giải phóng, Lê Lợi cho một bộ phận lực lượng bất ngờ đánh vào vùng Tân Bình - Thuận Hoá (trên đại thể là vùng tương ứng với đất đai các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên - Huế ngày nay). Lực lượng này gồm hơn 1.000 quân và một thớt voi, do Thượng tướng Lê Nỗ, Chấp lệnh Lê Đa Bồ và tướng Trần Nguyên Hãn chỉ huy. Ngay sau đó, Lê Lợi và Bộ chỉ huy Lam Sơn lại phái các tướng Lê Văn An, Lý Thiện, Lê Bôi và Lê Ngân, đem 70 chiến thuyền, gấp rút vượt biển tiến vào để tiếp ứng. Sự có mặt của đạo quân tăng cường này khiến cho giặc đã phải sợ lại càng thêm sợ. Chúng không dám chống cự mà buộc phải rút vào cố thủ trong thành. Vậy là cũng tương tự như ở Nghệ An, Lam Sơn đã giải phóng tất cả vùng đồng bằng dân cư đông đúc, thành giặc chỉ như các ốc đảo chơ vơ, có thể bị tiêu diệt bất cứ lúc nào. Trận Tân Bình - Thuận Hoá có ý nghĩa rất to lớn đối với toàn bộ sự phát triển sau đó của phong trào Lam Sơn. Sử cũ đã đánh giá trận này như sau:

”Thế là các xứ Tân Bình và Thuận Hoá đều về ta tất cả. Đó là đất lòng dạ của ta. Đã thu được đất ấy rồi thì mối lo ở phía Nam cũng không còn nữa” (Sách “Lam Sơn thực lục”)

Tháng 9 năm 1426, sau khi giải phóng được một vùng đất rộng lớn và liên hoàn từ Thanh Hoá trở vào Nam, nghĩa quân Lam Sơn liền cho hơn một vạn quân, chia làm ba đạo khác nhau, cùng tiến ra hoạt động ở vùng còn tạm bị quân Minh chiếm đóng và tìm cách uy hiếp thành Đông Quan. Tháng 11 năm 1426, quân Lam Sơn đã thắng lừng lẫy ở trận quyết chiến chiến lược Tốt Động – Chúc Động, đập tan hoàn toàn mưu đồ phản công của Vương Thông. Tin đại thắng báo về, Lê Lợi rất lấy làm phấn khởi. Ông lập tức đưa toàn bộ Bộ chỉ huy Lam Sơn ra đóng ở ngay vùng ngoại thành Đông Quan. Trước khi đi, Lê Lợi trao quyền tổ chức vây hãm thành Nghệ An cho Lê Ngân. Và Lê Ngân đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Ông vừa ráo riết siết chặt vòng vây, vừa không ngừng lên tiếng dụ hàng. Tháng 2 năm 1427, tướng giặc đang giữ thành Nghệ An là Thái Phúc phải mở cửa xin hàng, Lê Ngân hiên ngang vào tiếp quản thành Nghệ An. Sự kiện này khiến cho quân Minh thực sự lo sợ. Đội ngũ của chúng mỗi ngày một rệu rã hơn.

Do những công lao trên, năm Thuận Thiên thứ Nhất (1428), Lê Ngân được tấn phong là Suy trung Tán trị, Hiệp mưu Công thần, hàm Nhập nội Tư mã, quyền tham dự triều chính. Tháng 5 năm 1429, triều Lê dựng biển khắc tên 93 Khai quốc công thần, tên ông được xếp ở hàng thứ tư, ông được phong tước Á hầu.

Năm 1434, Lê Ngân được phong hàm Tư khấu, chức Đô Tổng quản hành quân Bắc Đạo và được cùng với Đại Tư đồ Lê Sát nắm quyền phụ chính.

Năm 1937, khi Lê Sát bị bãi chức, ông được trao quyền Tể tướng. Nhưng chỉ đến cuối năm ấy, ông cũng bị buộc phải tự tử, gia sản bị tịch thu.

Sinh thời, Lê Ngân là bậc tài cao, dũng mãnh và mưu lược, nhưng khi làm quan trong thời thái bình, ông lại là người thiếu bản lĩnh chính trị và có phần hẹp hòi. Sử cũ viết về ông như sau:

”Tính ông cứng rắn mà hẹp hòi. Có tên Phạm Mấn là người cùng làng, vì có việc tranh ruộng với nô tì của ông nên có lỡ nói càn quấy mấy câu. Tên nô tì giận, nói rằng khi Thái Tổ (tức Lê Lợi) khởi binh, Phạm Mấn theo quân Lam Sơn đi đánh Sách Cối nhưng rồi lại đầu hàng giặc, chỉ cho chúng biết cách bố phòng và trang bị của quân ta, làm cho quân ta không thể đánh được, phải quay về. Nhà vua biết chuyện đó, liền giao cho Hình quan xét xử, khép Phạm Mấn vào án chém. Lê Sát nói:

- Nay chúng ta có quyền thế mà lại đi thù người làng thì muốn gì mà chẳng được. Nhưng sau này lỡ ra ta bị thất thế thì làm sao mà tránh được nợ ân oán cho con cháu mình.

Lê Ngân to tiếng ngay:
- Nếu con cháu chúng nó gây thù chuốc oán thì lẽ nào con cháu ta lại không thể trả thù?

Sau, Phạm Mấn được tha tội chết, nhưng phải chịu án đi đày viễn xứ” (Đại Việt thông sử - Chư thần truyện)

Về vụ án Tể tướng Lê Ngân, sách “Đại Việt thông sử” chép rằng:
”Mùa đông, tháng 12 (năm Đinh Tỵ, 1437) có người tố giác rằng nhà Lê Ngân thường thờ Phật Quan Âm cốt để cầu cho con gái được vua yêu hơn. Nhà vua ra cửa Đông kinh thành, sai thái giám là Đỗ Đại đem 50 võ sĩ đến nhà ông lục soát, bắt được tượng Phật và nhiều thứ vàng bạc, vải lụa. Hôm sau, Lê Ngân vào chầu, bỏ mũ để tạ tội. Vua sai bắt nô tì nhà ông ra tra hỏi. Lê Ngân liền tâu rằng:

Trước đây thần từng theo vua Lê Thái Tổ khởi nghĩa ở Lam Sơn. Ngay tuổi già lắm bệnh, nghe thày bói nói ngôi nhà thần ở, trước đây là nơi thờ Phật, vì làm cho ô uế nên mới sinh ra lắm yêu quái. Muốn hết tai hoạ thì phải sửa lễ để đầu. Thần có người thiếp họ Nguyễn, đã bị thần đuổi đi, lại thêm người thiếp họ Trần vốn của Lê Sát được triều đình ban cho, cả hai người ấy đều thù ghét thần, thường cùng với bọn gia nô ương ngạnh, thêu dệt cho nên chuyện đó thôi. Xưa, Tiên Đế (chỉ Lê Lợi) từng biết rõ lòng thần, thường ưu đãi và bao dung. Nay, thần đã mởi mệt, xin được về với ruộng vườn ở chốn quê nhà để sống nốt chút đời tàn. Nếu cứ nghe lời tả hữu mà tra tấn người nhà của thần, thì kẻ bị đòn đau tất nhiên là sẽ khai lời sai sự thật, thì tấm thân của thần đây chắc cũng khó mà giữ được, xin bệ hạ nghĩ lại cho.

Nhà vua không nghe. Hình quan chiều theo ý vua, lại thêu dệt, thêm cho thành án. Tờ xét tội trạng dâng lên, vua bắt ông phải tự tử và sai tịch thu hết gia sản của ông”

Sử thần xưa cho là ông không đáng tội chết mà lại phải chịu chết, rất đáng thương. Mãi đến năm 1453, nhân kỳ đại xác, vua Lê Nhân Tông (1443 – 1459) mới sai cấp cho con ông 100 mẫu ruộng để lo hương hoả. Năm Hồng Đức thứ 15 (1484), vua Lê Thánh Tông (1460 – 1497) truy tặng ông hàm Thái phó, tước Trương Quốc

event - xứng đáng học trò ngoan

lúc nào Nhun cũng quên dòng chữ đỏ là sao nhỉ